تاثیر فردوسی بر حوزه هنر

حکیم ابوالقاسم فردوسی در ۳۲۹ هجری در روستای باژ ازتوابع خراسان دیده به جهان گشود. کودکی فردوسی در کسب دانش، اخلاق، تاریخ و فرهنگ ایرانی سپری شد. شاهنامه، اثر ماندگار این بزرگ، عاملی وحدت آفرین و تاثیر برانگیز در هویت بخشی به ایرانیان بوده است. در ادامه به مناسبت زادروز حکیم فردوسی از عامل مهمی که باعث تاثیر فردوسی بر حوزه هنر شده است، آگاه می شویم.

تاثیرات شاهنامه نه تنها در خلق آثار ادبی، بلکه بر حوزه هنر و هنرمندان نیز مشهود است. از آغاز خلق شاهنامه تا به امروز داستان ها، اشعار و شخصیت های آن، نقشی بسزا و مهم در فرهنگ و هنر داشته اند.

واژه هنر در ۳۳۷ بیت ۳۵۲ مرتبه و با هشتاد معنای مختلف به کار رفته است، بنابراین واژه هنر بار معنایی بسیار گسترده ای را در شاهنامه به خود اختصاص داده است. از طرف دیگر هنرهای اصیل ایرانی همچون نگارگری، تذهیب، کاشی کاری و هنرهای نمایشی نیز از شاهنامه بهره ها و اثرات قابل توجهی برده اند.

اولین زمینه شاهنامه نگاری است؛ در دوره های مغول و ایلخانان، اینجویان فارس، تیموریان، صفویان، دوره قاجار و همچنین دوره معاصر بسیار مورد توجه بوده است. در موزه ی توپقاتو ترکیه کهن ترین نسخه ی مصور شاهنامه نگهداری می شود. در هر دوره ای شاهنامه نگاری با هنرهای رایج آن زمان انجام شده و اکنون نسخه های مختلف و با ارزشی از این نگارش های مصور در سرتاسر جهان نگهداری می شود. در دوران معاصر نیز استاد مجید مهرگان و استاد علی سجادی به نگارگری، تذهیب، تشعیر و نگارش شاهنامه ای بر پایه ی متن شاهنامه چاپ مسکو پرداختند. جمعی از هنرمندان معاصر نیز به خلق سی نگاره بر اساس سی داستان شاهنامه پرداخته اند، که در قالب کتابی به چاپ رسید.

تذهیب شاهنامه نیز از گذشته تا کنون مورد نظر و توجه کاتبان بوده است. هنرمندان برای آراستگی این اثر ارزشمند تلاش های فراوانی کرده اند، که نشان دهنده اثرات عمیق شاهنامه بر آنان است.

کاشی کاری های سردر باغ ها، کاخ ها، عمارت ها و دیگر مکان های این چنین نیز از شخصیت ها و داستان های شاهنامه بی بهره نمانده اند.

هنرهای نمایشی از جمله نقالی، نمایش نامه نویسی و تئاتر نیز از مضامین، داستان ها و شخصیت های اسطوره ای شاهنامه در خلق آثار ماندگار هنری بهره های فراوانی برده اند.

نقاشی و نگارگری نیز از حضور شاهنامه متاثر شده و مضامین بسیاری را از گذشته تا امروز مدیون شاهنامه هستند.

بسیاری از هنرمندان ایرانی از این حماسه ملی تاثیر پذیرفته و هنرهای فاخری را خلق کرده اند. رویکرد حماسی و اسطوره ای موجود در شاهنامه مسیر راه هنرمندان را به این سمت سوق داده و سنگ بنای خلق آثار حماسی شده است.

هنرتجسمی دسته ای دیگر از هنرهای بهره گرفته از شاهنامه و شخصیت حکیم فردوسی است.

شاهنامه فردوسی همانند مانعی محکم باعث عدم تاثیر هنرهای غربی بر هنر ایران شده و علاوه بر این بر هنر کشورهای دیگر نیز اثرات بسیاری را گذاشته است.

بدین ترتیب در طول این سالیان تاثیرات فراوانی از این حماسه ملی بر هنر مشاهده شده است. در تاثیر فردوسی بر حوزه هنر می توان به نفوذ متن و مضمون شاهنامه به ضمیر ناخودآگاه هنرمندان ایرانی اشاره کرد.

از نسخه های مصور شاهنامه فردوسی که دارای شهرت جهانی هستند؛ می توان شاهنامه کاما، شاهنامه رشیدا، شاهنامه بایسنقری و شاهنامه شاه تهماسبی را نام برد.

در صنعت های کاشی کاری و فلزکاری نیز اثرات شاهنامه قابل توجه است. ابیات شاهنامه یا تصویر برخی شخصیت ها و داستان های آن بر ظروف و کاشی ها قابل مشاهده است. در سینما، موسیقی، فرش بافی، فلزکاری، گچ بری و مجسمه سازی نیز می توان این آثار را مشاهده کرد.