سینمای کودک، سینمایی بدون حامی
در سی وششمین جشنواره بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان که اختتامیه آن در روز‌های گذشته برگزار شد، نمایندگان مختلفی از استان خراسان رضوی حضور داشتند. مشهد همیشه در این جشنواره حرف برای گفتن داشته است که شاید یک دلیل آن را بتوان به پیشینه قوی این شهر در تئاتر کودک و نوجوان نسبت داد. ما در این گزارش به سراغ سه تن از هنرمندان جوان همشهری‌مان رفتیم که در این جشنواره پرچم مشهد را بالا نگه داشتند و از آن‌ها درباره اوضاع واحوال سینمای کودک و نوجوان در مشهد پرسیدیم.
نگاه مدیران به سینمای کودک و نوجوان جدی نیست
داوود نجف زاده، هنرجوی انجمن سینمای جوانان مشهد، شش سال است که در حیطه فیلم سازی فعالیت می‌کند. او پیش از این فیلم‌های مستند «برخورد‌نزدیک»، «صحرا» و «گلچین‌روزگار» را نوشته و کارگردانی کرده است. او همچنین نویسنده و کارگردان فیلم کوتاه داستانی «بانک آب» است که در جشنواره بین المللی فیلم صد در سال ۱۴۰۱ برگزیده شد.
«بانک آب» سال گذشته در جشن سیمرغ سینمای خراسان بهترین فیلم کوتاه شناخته شد. او در همین جشنواره دیپلم افتخار بهترین فیلم نامه کوتاه را نیز برای «چسب زخم» دریافت کرد. این فیلم ساز در روز‌های اخیر با فیلم کوتاه داستانی «آناهیتا» در جشنواره بین المللی فیلم کودکان و نوجوانان حضور داشت. او پیش از این با این فیلم توانسته بود به بخش مسابقه جشنواره منطقه‌ای مشهد (مهروشید) راه یابد.
«آناهیتا» یک فیلم کوتاه ۱۳ دقیقه‌ای است که نگاهی خلاقانه به بحران بزرگ کم آبی دارد و با موضوع کودک برای مخاطب بزرگسال و سیاست گذاران تولید شده است. نام این فیلم به الهه آب که یکی از اسطوره‌های ایران باستان است اشاره دارد و داستان پسربچه‌ای را روایت می‌کند که مادرش را از دست می‌دهد و توسط عشق به آب و از طریق کهن الگوی آناهیتا دوباره به مادرش برمی گردد.
این فیلم ساز که از سال ۸۹ در زمینه انیمیشن فعالیت می‌کند می‌گوید: متولیان کودک و نوجوان در کشور مانند وزارت آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و اغلب نهاد‌هایی که با کودکان و نوجوانان سر و کار دارند، یا در زمینه تولید فیلم مناسب این گروه‌های سنی کم کاری کرده اند یا با سیاست گذاری درستی، پیش نرفته اند. همان طور که در دهه ۶۰ محتوای تلویزیونی خوبی برای کودکان تولید نمی‌شد.
بسیاری از برنامه‌ها از نظر روان شناختی مناسب سن کودکان آن دوره نبودند و باعث ایجاد ترس و انزوا‌هایی شدند که آثارش را اکنون در بسیاری از بزرگسالان می‌بینیم. در مشهد لازم است این نهاد‌ها ورود کنند و با حمایت از فیلم سازان خلاق در زمینه ساخت فیلم‌های مناسب برای کودکان و نوجوانان سرمایه گذاری کنند.
او ادامه می‌دهد: متأسفانه نگاه جدی به سینمای کودک و نوجوان در بین مدیران وجود ندارد. بسیاری از آن‌ها تصور می‌کنند فیلم بزرگسال بیشتر می‌تواند در گیشه موفق باشد. درحالی که می‌بینیم هالیوود با ساخت فیلم‌هایی مانند مجموعه فیلم‌های هری پاتر علاوه براینکه گیشه‌های جهان را فتح می‌کند، ایدئولوژی خود را به کل دنیا صادر می‌کند.
این هنرمند با بیان اینکه ظرفیت‌های زیادی در سینمای کودک و نوجوان داریم یادآوری می‌کند: در دوره‌هایی افراد بزرگی مانند کیومرث پوراحمد، حمید جبلی و ایرج طهماسب، کار‌های خوبی در این سینما انجام می‌دادند. نسلی که با محصولات این آدم‌ها بزرگ شدند، نوستالژی خوبی از آن دوره دارند و هنوز نیز هربار که این هنرمندان برنامه‌ای می‌سازند با آن‌ها همراهی می‌کنند.
او می‌افزاید: معمولا دغدغه‌های مخاطب کودک و نوجوان به درستی درک نمی‌شود. متناسب با آن محصولی نیز تولید نمی‌شود.
البته این نقد به تولیدکنندگان هم وارد است که خیلی وقت‌ها می‌خواهند دغدغه‌ها و اعتقادات شخصی خود را به کودکان تحمیل کنند. آن‌ها معمولا به روش‌های اشتباه و به صورت نصیحت گونه مثل آنچه در مدرسه به بچه‌ای گفته می‌شود، قصد برقراری ارتباط با مخاطب را دارند. درحالی که ذات سینما سرگرمی است. ابتدا باید بستر سرگرمی را به وجود آوریم تا مخاطب کودک و نوجوان با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کند و آن‌ها را دوست داشته باشد و بعد بتواند از آن‌ها تأثیر بگیرد.
قاب سینما در برابر اتفاقات فلسطین کم می‌آورد
علی سلمانی دیگر کارگردان مشهدی است که با فیلم کوتاه داستانی «شورشی» در سی و ششمین جشنواره بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان حضور داشت. این هنرمند که از سال ۹۵ فعالیت سینمایی خود را آغاز کرده است، پیش از این با فیلم مستند «نفس خوار» در مقام نویسنده و کارگردان توانسته بود برگزیده جشنواره عمار در سال ۹۹ شود.
مستند‌های «عاشوراییان»، «دادنگار» و «خنچه» دیگر آثار این نویسنده و کارگردان است که از آن میان، مستند عاشوراییان به جشنواره عمار در سال ۱۴۰۰ راه یافت. «شورشی» دومین فیلم کوتاه این هنرمند بعد از «حوض زندگی» است که تاکنون توانسته از جشنواره‌های مختلفی مانند جشنواره فیلم کوتاه تهران، جشنواره سیمرغ خراسان رضوی و جشنواره عمار جوایزی را دریافت کند. تاریخ ساخت این فیلم به قبل از عملیات ۷ اکتبر برمی گردد. سلمانی دراین باره می‌گوید: آن موقع حسم این بود که فلسطین دارد به فراموشی سپرده می‌شود.
فیلم درباره یک اتفاق است که کودکان و نوجوانان فلسطینی هر روز با آن روبه رو هستند. من سعی کردم از زاویه بشری و انسان دوستانه به این موضوع نزدیک شوم و بخشی از آن را به تصویر بکشم. فیلم‌هایی که این روز‌ها از غزه بیرون می‌آیند و با گوشی ضبط شده اند، عمق فاجعه را خیلی بیشتر نشان می‌دهند. امروز قاب سینمای داستانی در برابر اتفاقاتی که در فلسطین در حال رخ دادن است کم می‌آورد. بازسازی آن‌ها کار سختی است.
او در سال ۱۴۰۱ طی فرایند پیچینگ توانست انجمن سینمای جوانان را برای حمایت از ساخت فیلم «شورشی» متقاعد کند و خرداد ۱۴۰۲ نیز آن را جلو دوربین برد. این فیلم بعد از ۷ اکتبر در شبکه‌های مختلف تلویزیون نمایش داده شد و طبق گفته سلمانی پیگیری‌هایی صورت گرفت که در الجزیره نیز پخش شود.
او دراین باره می‌گوید: تاکنون اتفاقات خیلی خوبی برای فیلم «شورشی» افتاده است. حس می‌کنم رنج آن را عده دیگری در فلسطین و غزه کشیدند و لذت کف و سوت روایت آن را ما می‌بریم. امیدوارم هیچ هنرمندی هیچ وقت فراموش نکند که باید این درد و رنج‌ها را روایت کند، چه با کف و سوت و چه بدون آن.
این کارگردان جوان درباره جایگاه سینمای کودک و نوجوان مشهد می‌گوید: هنرمندان مشهد به نقطه‌ای از پیشرفت که می‌رسند، می‌بینند دیگر اینجا نمی‌توانند کار کنند و باید به تهران مهاجرت کنند. این ضعف ساختاری سینمای مشهد است که آن قدر فضا به هنرمندانش نمی‌دهد که آن‌ها بتوانند آن طور که دوست دارند فیلم بسازند.
ما با دارابودن هنرمندان سطح بالا، ظرفیت‌های خوبی در مشهد در زمینه تولید محتوای نمایشی برای کودکان و نوجوانان داریم. ولی این ظرفیت‌ها باید از سوی نهاد‌های متولی به فعل برسند. بودجه‌ها و تصمیمات برای مشهد از تهران می‌آید و مشهدی‌های خیلی در آن‌ها نقش ندارند. مدیران مشهد باید اعتماد به نفس خود را تقویت کنند تا بتوانند در این زمینه‌ها مطالبه گر باشند.
چراغ انیمیشن در مشهد روشن شده است
محمدعلی بصیری نیک دیگر هنرمند جوان مشهدی که با اپیزود «کاراته» از مجموعه سریال «آنی و مانی» در سی و ششمین جشنواره بین المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان حضور داشت، متولد سال ۷۰ در مشهد است. او فارغ التحصیل دانشگاه صدا و سیما و حدود ۱۰ سال است به طور حرفه‌ای در زمینه انیمیشن کار می‌کند. «کاراته» اپیزودی از فصل‌های آینده سریال آنی و مانی ویژه مخاطب خردسال است که فصل یک آن در شبکه پویا پخش شد و روند تولیدش همچنان ادامه دارد.
ساخت این سریال از سه سال پیش شروع شده است. بصیری و گروهش در این میان پروژه سینمایی «ساعت‌جادویی» را نیز کار کردند. این فیلم که احتمالا تا آخر سال به روی پرده برود، سال گذشته در جشنواره کودک و نوجوان اصفهان جایزه بخش ویژه گوهرشاد را گرفت.
به گفته بصیری نیک «آنی و مانی» داستان یک خواهر و برادر خردسال است که در خانواده و مهدکودک با محیط اجتماعی آشنا می‌شوند، آزمون و خطا می‌کنند و این اطلاعات را با زبان ساده به مخاطب انتقال می‌دهند.
به باور این هنرمند، چند سالی است چراغ انیمیشن در مشهد روشن شده است و علاقه‌مندان آن روزبه روز بیشتر می‌شوند با این حال حجم تولیدات هنوز کم است و نگاه صنعتی به تولید انیمیشن شکل نگرفته است. او می‌گوید: ما داریم در این راه قدم برمی داریم و تلاش می‌کنیم که ثابت کنیم انیمیشن، جدای از یک محصول هنری، یک صنعت است که می‌تواند برای سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی درآمدزا باشد. همچنین تلاش می‌کنیم به علاقه‌مندان این رشته نشان دهیم که از طریق انیمیشن هم می‌توانند درآمد داشته باشند. این اتفاق رو به پیشرفت است، هرچند سرعت آن به دلایل اجتماعی و اقتصادی زیاد نیست.
او می‌افزاید: کیفیت و سطح آثار انیمیشن مشهد واقعا بالاست و حتی هم راستا با تولیدات تهران پیش می‌رود. معمولا پروژه‌هایی که توسط سازمان‌های دولتی به شهرستانی‌ها داده می‌شود ارقام کمتری دارند. با این حال هنرمندان مشهدی توانسته اند در تولید انیمیشن، خود را ثابت کنند و پروژه‌های بزرگی بگیرند. ارتباطات روزبه روز در حال افزایش است و شرکت‌ها تمایل به همکاری در این زمینه دارند. به نظرم ایران آینده روشنی در انیمیشن خواهد داشت.
به نظر او بزرگ‌ترین چالش پیش روی انیمیشن در مشهد، این است که سفارش دهندگان و سرمایه گذاران هنوز به این درک نرسیده اند که تولید انیمیشن، یک فرایند زودبازده نیست. او می‌گوید: این چالش‌ها باعث می‌شود برخی نیرو‌های تازه وارد دلسرد شوند و وارد حیطه‌های کاری متفاوتی شوند.
در بسیاری از موارد نیز هنرمندان ترجیح می‌دهند با شرکت‌های خارجی کار کنند یا اینکه مهاجرت کنند. ما در روال یک پروژه نیرو‌ها را آموزش می‌دهیم ولی متأسفانه به این دلیل که حجم کار‌ها آن قدر زیاد نیست که نیاز مالی آن‌ها را برآورده کند، ترجیح می‌دهند در کشور‌های دیگر فعالیت خود را ادامه دهند.
او تأکید می‌کند: باید این قانون نانوشته که پروژه‌های بزرگ انیمیشن را حتما باید دولتی‌ها سفارش دهند شکسته شود. اگر بخش خصوصی بتواند به خروجی کار و بازگشت سرمایه اطمینان یابد و در تولید انیمیشن سرمایه گذاری کند، به طور کلی سیستم متفاوت می‌شود. فضا رقابتی می‌شود و این خود باعث پیشرفت انیمیشن می‌شود. این متقاعدسازی به مرور زمان شکل می‌گیرد.
این روز‌ها می‌بینیم بیشتر شرکت‌های تبلیغاتی در شبکه‌های اجتماعی به سمت انیمیشن رفته اند. هرچند حضور اسپانسر‌ها در سینما یا شبکه نمایش خانگی جاافتاده است، در انیمیشن هنوز اسپانسر‌ها جرئت ورود ندارند. به مرور زمان وقتی تولیدکنندگان بتوانند خودشان را از نظر کیفیت و ساختار به بازار آزاد ثابت کنند، این فضا شکل می‌گیرد. هرچند الان هم شکل گرفته ولی سرعت آن خیلی کم است.
