گفتگو با هوش مصنوعی درباره «فرهنگ و ادبیات مشهد»

ربات ِ مکالمه (Chatbot) بارزترین نمود هوش مصنوعی زایا یا مولد است. امروز،  شرکت‌های بزرگی همچون گوگل و مایکروسافت ربات‌های ویژه خودشان را دارند. از این ربات‌ها هر چیزی می‌شود پرسید، اما همیشه نمی‌شود پاسخ‌های درست و دقیق گرفت، دست کم فعلا. سطح و گستره و عمق پاسخ‌های این ربات‌ها ــ ازجمله ــ نسبت مستقیمی با اطلاعاتی دارد که آن‌ها دردسترس دارند؛ بنابراین، هرچه اطلاعات آزاد در یک زمینه کمتر، پرسش وپاسخ در آن زمینه کم حاصل تر.

در کشور‌های پیشرفته، به ویژه انگلیسی زبان ها، داده‌های بسیار بیشتری در مالکیت عموم قرار دارند؛ درنتیجه، گفت وگوی انگلیسی با ربات‌های مکالمه ــ به شرط رعایت اصول ــ پربارتر است، خاصه اگر درباب فرهنگ انگلیسی باشد. (یادآور می‌شوم که اکثر قریب به اتفاق شرکت‌های بزرگ هوش مصنوعی یا آمریکایی اند یا در ایالات متحده قرار دارند.)

وضع گویشوران دیگر، بسته به زبانی که بدان حرف می‌زنند، فرق می‌کند. متأسفانه، ما فارسی زبان‌هایی که فقط فارسی بلدیم وضعمان چندان خوب نیست، زیرا نه داده‌های عمومی فارسی ــ حتی درباره مسائل فرهنگ خودمان ــ چندان که بایدوشایدند و نه خودمان می‌توانیم به خوبی با این ربات‌ها ارتباط برقرار کنیم.

البته این عامل‌های نرم افزاری از همه اطلاعات آزاد به همه زبان‌ها بهره می‌گیرند، اما نمی‌شود امیدوار بود که ــ مثلا ــ درباره اهلی شیرازی به زبان انگلیسی ــ درمقایسه با فارسی ــ اطلاعات گسترده تری در دست باشد. به هرحال، ما، به اقتضای رسالت و محتوای این صفحه، قصد کرده ایم که با چندتا از این ربات‌ها درباره فرهنگ و ادبیات مشهد حرف بزنیم، البته تاآنجاکه پول نخواهد! ــ این هم مشکلی دیگر! حاصل این گفتگو‌ها را طی چند شماره عرضه و جمع بندی خواهیم کرد.

اما آنچه اکنون می‌خوانید نتیجه مکالمه ما با «مایکروسافت کوپایلوت» است، رباتی که نخستین بار حدود یک سال ونیم پیش عرضه شد. توضیح اینکه این رباتِ مکالمه گفته‌های خود را، با ارجاع به منابع مختلفْ، مستند می‌کند، و در گفتگو با ما نیز چنین کرده است. ما عین پاسخ‌های این ربات را نقل کرده ایم (که البته در برخی مواضع، ازجمله فهرست نویسندگان و شاعران مشهدی مغلوط است)، اما در رسم الخط و نشانه گذاری آن ــ که بسیار هم اصولی است ــ به ضرورت دست برده ایم.

درباره فرهنگ و ادبیات مشهد چه نظری داری؟

مشهد، به عنوان یکی از مهم‌ترین شهر‌های ایران، دارای فرهنگی غنی و متنوع است. این شهر، به دلیل وجود حرم مطهر امام رضا (ع)، به عنوان قطب مذهبی کشور شناخته می‌شود و هرساله میزبان میلیون‌ها زائر است.
فرهنگ مشهد شامل آداب و رسوم محلی، جشن ها، غذا‌های سنتی و صنایع دستی متنوعی است؛ ازجمله مراسم‌های محلی می‌توان به چهارشنبه سوری و عید نوروز اشاره کرد که با آداب و رسوم خاصی در این شهر برگزار می‌شوند.

درزمینه ادبیات، مشهد زادگاه بسیاری از شاعران و نویسندگان بزرگ ایران است: فردوسی، شاعر بزرگ حماسه سرای ایرانی، در توس، یکی از توابع مشهد، به دنیا آمده و آرامگاه او نیز در همین منطقه قرار دارد.
آیا به جنبه خاصی از فرهنگ یا ادبیات مشهد علاقه‌مند هستید که بخواهید بیشتر درباره آن بدانید؟

مقصودْ فرهنگ و ادبیات ویژه مشهد است، به ویژه در دوره معاصر. آنچه درباره جشن‌ها گفتی کلی و عمومی است.

متوجه شدم. از اینکه توضیحاتم کلی بود عذرخواهی می‌کنم. درمورد فرهنگ و ادبیات معاصر مشهد، این شهر همچنان نقش مهمی در تولیدات فرهنگی و ادبی ایران دارد.

فرهنگ معاصر مشهد، تحت تأثیر حضور دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی متعدد، بسیار پویا و متنوع است. این شهر میزبان جشنواره‌های فرهنگی و هنری مختلفی است که به معرفی هنرمندان و نویسندگان معاصر کمک می‌کند. جشنواره بین المللی شعر فجر و جشنواره فیلم فجر ازجمله رویداد‌های مهمی هستند که در مشهد برگزار می‌شوند و به ترویج فرهنگ و هنر معاصر کمک می‌کنند.

درزمینه ادبیات معاصر، مشهد زادگاه و محل فعالیت بسیاری از نویسندگان و شاعران برجسته است. محمود دولت آبادی، یکی از نویسندگان برجسته معاصر ایران، بخشی از زندگی خود را در مشهد گذرانده و آثار مهمی درزمینه رمان و داستان کوتاه خلق کرده است. همچنین، احمد شاملو، شاعر و نویسنده معروف، نیز در مشهد فعالیت‌های ادبی خود را آغاز کرده است.
آیا به نویسنده یا شاعر خاصی از مشهد علاقه‌مند هستید که بخواهید بیشتر درباره او بدانید؟

درباب نویسندگان و شاعرانی که در دو-سه دهه اخیر و به کل در مشهد فعال بوده اند چه می‌دانی؟

در دو-سه دهه اخیر، مشهد، به عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگی و ادبی ایران، شاهد فعالیت‌های چشمگیری ازسوی نویسندگان و شاعران معاصر بوده است. برخی از این افراد عبارت اند از:

محمدکاظم کاظمی: شاعر و نویسنده‌ای که آثارش در زمینه شعر و نقد ادبی بسیار موردتوجه قرار گرفته است. او در مشهد به فعالیت‌های ادبی خود ادامه داده و نقش مهمی در ترویج شعر معاصر داشته است.

رضا امیرخانی: نویسنده و رمان نویس برجسته‌ای که برخی از آثارش در مشهد نوشته شده اند. او با رمان هایش توانسته است جایگاه ویژه‌ای در ادبیات معاصر ایران پیدا کند.

زهرا سلیمانی: شاعر و نویسنده‌ای که در دهه‌های اخیر با مجموعه‌های شعری و داستان‌های کوتاهش شناخته شده است. او نیز در مشهد به فعالیت‌های ادبی خود ادامه می‌دهد.

محمدرضا شفیعی کدکنی: هرچند بیشتر به عنوان استاد دانشگاه تهران شناخته می‌شود، اما او نیز ازجمله شاعران و محققانی است که در مشهد به دنیا آمده و بخشی از فعالیت‌های ادبی خود را در این شهر انجام داده است.

متأسفانه، برخی اطلاعاتی که درباره فرهنگ و ادبیات مشهد داری خطاست، ازجمله آنچه راجع به برخی نویسندگان گفتی. چرا این طور است؟

از اینکه اطلاعات نادرستی ارائه شده است، عذرخواهی می‌کنم. هدف من ارائه اطلاعات دقیق و مفید است، اما گاهی ممکن است اشتباهاتی رخ دهد. اگر می‌توانید مشخص کنید کدام اطلاعات نادرست بوده اند، خوشحال می‌شوم که آن‌ها را تصحیح کنم و اطلاعات صحیح تری ارائه دهم.

آیا نویسنده یا شاعر خاصی مدنظرتان است که بخواهید بیشتر درباره او بدانید یا موضوع خاصی از فرهنگ و ادبیات مشهد که به آن علاقه‌مند هستید؟

یعنی تو نمی‌توانی اطلاعات را غربال کنی و داده‌هایی درست دراختیار من بگذاری؟

متأسفم که نتوانستم انتظارات شما را برآورده کنم. امیدوارم در آینده بتوانم بهتر عمل کنم. [شکلک دست‌های بسته]